TAILIEUCHUNG - Lí thuyết thanh chắn X

Bài viết viết về “X - bar Theory” trong ngữ pháp tạo sinh của N. Chomsky không hề trích dẫn một công trình cụ thể nào, không dẫn nguồn gốc của khái niệm X-bar nhưng trong “Tài liệu tham khảo” chỉ nêu một công trình nổi tiếng Chomsky viết năm 1965. | NGÔN NGỮ SỐ 7 2012 LÍ THUYẾT THANH CHẮN X NGUYỄN ĐỨC DÂN Tác giả bài [9] viết về “X - bar Theory” trong ngữ pháp tạo sinh của N. Chomsky không hề trích dẫn một công trình cụ thể nào, không dẫn nguồn gốc của khái niệm X-bar nhưng trong “Tài liệu tham khảo” chỉ nêu một công trình nổi tiếng Chomsky viết năm 1965. Điều này dẫn tới hai hiểu lầm đáng tiếc: hoặc khái niệm X-bar mặc nhiên là của Chomsky và xuất hiện từ 1965; hoặc khái niệm X-bar không phải của Chomsky còn của ai thì không rõ. Vì vậy, trong bài này, tôi muốn được trình bày rõ khái niệm này. 1. Kí pháp “X-bar”: lịch sử và khái niệm cơ bản Trong bài giảng Remarks on nominalisation vào năm 1967 N. Chomsky đã đưa ra khái niệm “X - bar”, nhưng bài này chính thức in năm 1970 trong [8]. Vì vậy khi dẫn khái niệm này, người thì ghi 1967 người thì ghi 1970. Trong mô hình ngữ pháp của N. Chomsky có các quy tắc viết lại. A B - C, nghĩa là khi gặp kí hiệu A chỉ một phạm trù nào đó chúng ta sẽ viết lại A thành chuỗi hai kí hiệu B - C. Nếu B lại được viết lại thành B D - E chẳng hạn, thì phạm trù A được miêu tả thành chuỗi A = [D - E] - C. Dưới dạng sơ đồ cây, cấu trúc của A được miêu tả như hình 1 dưới đây: Hình 1 N. Chomsky [3] nhận xét như sau: “Quy tắc viết lại những phạm trù này thường là: (1) (a) NP N Comp (b) VP V Comp (c) AP A Comp Ở đó Comp là bổ ngữ Quy tắc viết lại Comp sẽ là: Ngôn ngữ số 7 năm 2012 4 (2) Comp NP, S, NP S, NP PP, PP PP, Cấu trúc của 3 quy tắc (a) - (c) trên đây giống nhau. Đều có phần trung tâm X kèm theo là bổ ngữ. Và phạm trù Comp (bổ ngữ) không hề có vai trò quan trọng trong phép biến đổi. Vậy thì có thể khái quát: Thay 3 quy tắc viết lại ở (1) bằng một lược đồ duy nhất, ở đó các phạm trù từ vựng N (danh), V (động), A (tính) được thống nhất thay bằng một biến X. Chúng ta dùng kí hiệu X để chỉ một cú đoạn mà trung tâm là X. Có gạch ngang trên kí hiệu X nên được gọi là X - bar (thanh chắn X). Các quy tắc viết lại cơ sở để đưa vào các phạm trù N, V, A là một lược đồ

• Ngôn ngữ học
• Lí thuyết thanh chắn X
• Lí thuyết thanh chắn
• Khái niệm X bar
• Kí pháp thanh chắn
• Cú đoạn miêu tả