TAILIEUCHUNG - Lời rào đón như phương tiện “đền bù” các vi phạm nguyên tắc lịch sự (dựa trên diễn ngôn tiếng Anh và tiếng Việt)

Lời rào đón (hedges) như đã biết, thường được sử dụng trong giao tiếp để đền bù những vi phạm về nguyên tắc lịch sự mà người nói, dù ý thức hay vô thức, có thể nghĩ rằng mình đang gây ra. Bài viết, dựa trên diễn ngôn tiếng Anh và tiếng Việt, điểm qua một số các vấn đề của lời rào đón dựa trên cơ sở chức năng (1) đền bù sự vi phạm “Ba chiến lược lịch sự” của Lakoff; (2) ngăn chặn “Hành vi đe doạ thể diện” của Goffman, Brown & Levinson và (3) đền bù sự vi phạm “Phương châm hội thoại” của Grice. | Ngô Hữu Hoàng Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 121(07): 65 - 71 LỜI RÀO ĐÓN NHƯ PHƯƠNG TIỆN “ĐỀN BÙ” CÁC VI PHẠM NGUYÊN TẮC LỊCH SỰ (DỰA TRÊN DIỄN NGÔN TIẾNG ANH VÀ TIẾNG VIỆT) Ngô Hữu Hoàng* Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội TÓM TẮT Lời rào đón (hedges) như đã biết, thường được sử dụng trong giao tiếp để đền bù những vi phạm về nguyên tắc lịch sự mà người nói, dù ý thức hay vô thức, có thể nghĩ rằng mình đang gây ra. Bài viết, dựa trên diễn ngôn tiếng Anh và tiếng Việt, điểm qua một số các vấn đề của lời rào đón dựa trên cơ sở chức năng (1) đền bù sự vi phạm “Ba chiến lược lịch sự” của Lakoff; (2) ngăn chặn “Hành vi đe doạ thể diện” của Goffman, Brown & Levinson và (3) đền bù sự vi phạm “Phương châm hội thoại” của Grice. Từ khóa: lời rào đón, nguyên tắc lịch sự, Goffman, Brown & Levison, Grice DẪN NHẬP* Khi phát ngôn, thông thường người nói đều “linh cảm” lời nói của mình có khả năng gây tổn hại đến sự tế nhị, phép xã giao trong giao tiếp mà các nhà nghiên cứu ngữ dụng học gọi là sự vi phạm “nguyên tắc lịch sự” (violation of politeness principle). Trong đa số các trường hợp, dù vô thức hay có ý thức, người nói đều cố “đền bù” sự vi phạm cho phát ngôn của mình bằng những cách nói sao cho sự tổn hại giao tiếp xuống đến mức tối đa. Yule gọi phương tiện đền bù ngôn ngữ này là “hedges”, được tạm dịch trong tiếng Việt là “lời rào đón” (LRĐ) và phát biểu: Có một vài cách diễn đạt mà người nói sử dụng để báo hiệu rằng họ đang có nguy cơ vi phạm nguyên tắc lịch sự. Những cách nói này được gọi là lời rào đón (1998: 38). trù lớn trong giao tiếp học, ngữ dụng học cũng như các ngành văn hoá, xã hội học khác. Có nhiều định nghĩa khác nhau về lịch sự. Theo Robin Lakoff, đó là: Một hệ thống quan hệ liên nhân được thiết lập nhằm thúc đẩy giao tiếp thành công bằng cách giảm đến mức tối ta những tiềm năng xung đột và đối đầu vốn có trong giao tiếp của con người. (1990: 38) Richard dựa trên cơ sở ngôn ngữ để định nghĩa lịch sự là: Cách thức mà ngôn ngữ phản ánh .

• Ngôn ngữ học
• Lời rào đón như phương tiện “đền bù”
• Vi phạm nguyên tắc lịch sự
• Diễn ngôn tiếng Anh và tiếng Việt
• Hành vi đe doạ thể diện