TAILIEUCHUNG - Về các khái niệm ẩn dụ tri nhận, ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ

Bài viết chứng minh rằng cả ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ cũng như ẩn dụ tri nhận đều mang bản chất là phương thức tư duy, và đều dựa trên cùng một cơ chế tư duy - đó là tư duy liên tưởng. | Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 4(101) - 2016 NGÔN NGỮ - VĂN HỌC - VĂN HÓA Về các khái niệm ẩn dụ tri nhận, ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ Nguyễn Đức Tồn * Vũ Thị Sao Chi ** Tóm tắt: Bàn về mối quan hệ giữa các khái niệm ẩn dụ từ vựng, ẩn dụ tu từ và ẩn dụ tri nhận (hay còn gọi là ẩn dụ ý niệm), có quan điểm cho rằng ba khái niệm này không có liên quan gì với nhau. Bài viết chứng minh rằng cả ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ cũng như ẩn dụ tri nhận đều mang bản chất là phương thức tư duy, và đều dựa trên cùng một cơ chế tư duy - đó là tư duy liên tưởng. Tuy nhiên, chúng phản ánh phương thức tư duy ở các phạm vi phổ biến khác nhau. Ẩn dụ tri nhận phản ánh phương thức tư duy mang tính nhân loại, còn ẩn dụ từ vựng phản ánh phương thức tư duy của một dân tộc diễn ra trong sự chuyển nghĩa để tạo ra nghĩa mới cho từ. Ẩn dụ tu từ lại phản ánh phương thức tư duy của cá nhân, mang tính sáng tạo cá nhân, tạo ra các ý nghĩa mới lâm thời (hay còn gọi là nghĩa bóng) cho từ để cách diễn đạt có hình ảnh và gợi cảm. Mối quan hệ bộ ba giữa ẩn dụ tri nhận, ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ là mối quan hệ giữa cái phổ quát, cái phổ biến và cái đặc thù; là quan hệ giữa cái chung và cái riêng. Từ khóa: Ẩn dụ từ vựng; ẩn dụ tu từ; ẩn dụ tri nhận; ẩn dụ ý niệm. 1. Đặt vấn đề Khái niệm ẩn dụ nói chung trong đó bao hàm các khái niệm ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ đã được Aristotle đề cập đến từ thời cổ đại Hi Lạp. Còn khái niệm ẩn dụ tri nhận (hay còn gọi là ẩn dụ ý niệm) với tư cách là phương thức tư duy được biết đến từ khi công trình nổi tiếng của Lakoff & Mark Johnson ra đời với nhan đề Metaphor We Live By (Chúng ta sống trong thế giới ẩn dụ) (Chicago/London: University of Chicago Press, 1980). Vậy mối quan hệ giữa các khái niệm này là như thế nào? Phải chăng giữa các khái niệm ẩn dụ từ vựng và ẩn dụ tu từ với ẩn dụ tri nhận (hay ẩn dụ ý niệm) không có liên quan gì với nhau với lí do một bên là những khái niệm thuộc về ngôn 76 ngữ, còn khái niệm bên kia là khái niệm thuộc về tư duy?(*) 2.

• Ngôn ngữ học
• Khái niệm ẩn dụ tri nhận
• Khái niệm ẩn dụ từ vựng
• Khái niệm ẩn dụ tu từ
• Phương pháp ẩn dụ
• Ẩn dụ ý niệm
• Ẩn dụ khái niệm
• Thế giới thơ ca
• Ngôn ngữ học tri nhận
• Ẩn dụ khái niệm trong thơ ca
• Phương thức ẩn dụ
• Ẩn dụ tri nhận
• Ẩn dụ về 辣 lạt
• Ngôn ngữ học nhận thức đương đại
• Từ điển Hán Việt hiện đại
• Ý niệm trong bài thơ
• Bài thơ Tràng Giang
• Bài thơ của Huy Cận
• Khái niệm của ngữ nghĩa học tri nhận
• Ẩn dụ định hướng
• Ẩn dụ cấu trúc
• Ẩn dụ bản thể
• Ngôn ngữ học
• Ẩn dụ ý niệm trong ca dao
• Ẩn dụ ý niệm trong thành ngữ
• Tục ngữ Tiếng Việt
• Ca dao Tiếng Việt
• Thành ngữ Việt Nam
• Văn hóa Việt Nam
• Ẩn dụ ý niệm thi ca
• Kinh nghiệm văn hóa
• Thơ Nguyễn Bính
• Ẩn dụ thi ca
• Thơ Xuân Quỳnh
• Ý niệm con người
• Mô hình chiếu xạ
• Ẩn dụ ý niệm vị giác
• Sự tương đồng
• Ánh xạ cảm xúc
• Cơ quan vị giác
• Cơ chế ánh xạ của ẩn dụ
• Giảng dạy ngoại ngữ
• Tổng quan về ẩn dụ ý niệm
• Công tác giảng dạy và học tập ngoại ngữ
• Ẩn dụ trong chương trình ngoại ngữ
• Ẩn dụ ý niệm cấu trúc
• Bài thơ tiếng Anh
• Ẩn dụ ý niệm mùa xuân
• Ý niệm hóa
• Thơ Lưu Quang Vũ
• Hệ thống ý niệm
• Ẩn dụ ý niệm thời gian là con người
• Ngôn ngữ học tri nhận ghi chép
• Ẩn dụ ý niệm lửa
• Thơ ca Mỹ
• Thơ ca Việt Nam
• Thơ Việt Nam thế kỷ 20
• Ngôn từ biểu đạt các ý niệm
• Ẩn dụ ý niệm về quyền lực
• Sự kính trọng
• Thành ngữ tiếng Anh
• Thành ngữ tiếng Việt
• Hoạt động ý niệm hóa
• Ẩn dụ ý niệm về cuộc đời
• Ý niệm về cuộc đời
• Thơ tiếng Anh
• Thơ tiếng Việt
• Ngôn ngữ học tri nhận
• Ý niệm mùa xuân trong thơ tình
• Thơ tình Xuân Diệu
• Ẩn dụ thời gian thực vật trong tiếng Hán
• Ẩn dụ thời gian thực vậttrong tiếng Việt
• Ẩn dụ thời gian
• Cơn giận trong diễn đạt Tiếng Anh
• Biểu thức ẩn dụ ý niệm
• Đặc điểm ngữ nghĩa
• Đặc điểm tri nhận
• Ẩn dụ ý niệm giáo dục
• Ngữ nghĩa học tri nhận
• Ẩn dụ ý niệm bão
• Ngôn ngữ tiếng Nhật
• Ngôn ngữ văn hóa dân tộc
• Việt Nam và Nhật Bản
• Tính đa dạng văn hóa
• Văn hóa của ẩn dụ
• Ý niệm về phụ nữ
• Phụ nữ trong Tiếng Việt
• Tính đa dạng
• Ứng dụng lý thuyết ẩn dụ ý niệm
• Giảng dạy thành ngữ tiếng Anh
• Lý thuyết ẩn dụ ý niệm
• Cách dạy thành ngữ tiếng nước ngoài
• Tìm hiểu đoạn trích Đất nước
• Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm
• Lí thuyết ẩn dụ ý niệm
• Dụng cụ nhà bếp
• Văn hóa dân tộc
• Phân loại ẩn dụ ý niệm
• Biểu thức ngôn ngữ
• Mô hình ẩn dụ ý niệm
• Mô hình văn hóa
• Lịch sử nghiên cứu ngôn ngữ
• Ẩn dụ ý niệm màu sắc
• Luận án Tiến sĩ
• Luận án Tiến sĩ Ngôn ngữ học
• Ẩn dụ ý niệm màu sắc trong Tiếng Việt
• Mô hình tri nhận