Đèo Hải Vân (còn gọi là Ải Vân) dài 21km vắt ngang qua những ngọn núi cao nhất của dãy Trường Sơn nơi tiếp giáp với biến Đông. Đèo Hải Vân (có nghĩa là biển và mây vì sóng biển vỗ chân đèo và quanh năm mây mù bao phủ trên đỉnh) nổi tiếng là đường đèo đẹp nhất và cũng hiểm trở nhất Việt Nam trên hành trình vào Nam ra Bắc từ hơn 700 năm qua, với độ cao ở đỉnh đèo là 496m so với mực nước biển.
Vào thế kỉ XV, vua Lê Thánh Tông trong một lần vi hành đã đừng lại trên đỉnh đèo ngắm cảnh làm thơ. Ngạc nhiên trước cảnh đẹp và sự hùng vĩ của trời mây nơi đây, nhà vua đã đặt cho Hải Vân tên gọi "Đệ nhất hùng quan". Nhiều câu chuyện truyền miệng của cư dân trong vùng còn kể rằng khi chúa Nguyễn Hoàng trấn giữ đất Quảng Nam, đường qua đèo Hải Vân rất ít người dám đi lại bởi một bên là núi cao hiểm trở với những vách đá dựng đứng, một bên là biến sâu thăm thẳm. Nơi đây là nơi cư ngụ của những loài thú dữ và bọn lục lâm thảo khấu hung ác. Đã có nhiều người bạo gan vượt đèo về phương Nam và đã không tìm thây xác. Oan hồn của những người này vẫn ở quanh quất trên đèo, nên để tránh bớt tai bay vạ gió, cư dân địa phương và người đi đường thường lập các miếu thờ ven đường và hương khói quanh năm. Trong dân gian còn truyền lại câu ca: "Đi bộ thì sợ Hải Vân. Đi thuyền thì khiếp sóng thần hang Dơi". Vua Minh Mạng sau khi lên ngôi cũng đã đến thăm cảnh đẹp của Hải Vân quan và sau cho dựng cổng đá tại đỉnh đèo có khắc chữ "Đệ nhất hùng quan", cổng đá này vẫn còn 'sừng sững trên đỉnh đèo và được công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia.
Tuy địa hình của đường đèo khá hiểm trở do núi cao, vực sâu, song nơi đây lại là một điểm thăm quan, du lịch lí tưởng được các công ti du lịch lữ hành trong nước đưa vào tour và thường xuyên giới thiệu với khách. Trong những ngày nắng đẹp, từ đèo Hải Vân nhìn bao quát về phía Bắc là cảnh đồi núi trập trùng với mây trắng bay la đà, xa xa là đầm Lập An, làng chài Lăng Cô đẹp như tranh vẽ. Phía nam, sóng biển vỗ quanh theo triền núi, thấp thoáng những chiếc thuyền đánh cá của ngư dân rẽ sóng chạy ra khơi. Du khách có thể phóng tầm mất nhìn toàn cảnh Tp. Đà Nẵng bên bờ sông Hàn. Xa hơn một chút là đỉnh Sơn Trà quanh năm mây phủ với câu ca gợi cho người nghe nhớ về một mốì tình trắc trở của một đôi trai gái ở hai bên đèo Ải:
Chiều chiều mây phủ Sơn Trà
Lòng ta thương bạn nước mắt và lộn cơm
và
Chiều chiều mây phủ Ải Vân
Chim kêu ghềnh đá gẫm thăn lại buồn
