Tố Hữu là một trong những nhà thơ lớn nhất, tiêu biếu nhất cùa nền thơ ca Việt Nam hiện đại. Ông được xem là ngọn cờ đầu của thơ ca cách mạng. Nói đến Tố Hữu là nói đến một tiếng thơ trừ tình - chính trị suốt cả đời mình, Tố Hữu đã viết về lý tưởng lớn, lẽ sống lớn, niềm vui lớn, tình cảm lớn của người cách mạng Người ta vẫn nói ở Tố Hữu có sự kết hợp hài hoà giữa yếu tố cổ điển, dân gian và yếu tố cách mạng hiện đại. Có lẽ vì thế mà thơ Tố Hữu có khả năng thấm sâu vào tâm hồn quần chúng nhân dân. Cho đến nay, Tố Hữu đã cho xuất bản 6 tập thơ: "Từ ấy”, ”Việt Bắc”, "Gió lộng'", 'Ra trận”, ”Máu và hoa", và gần đây nhất là "Một tiếng đờn”. Những tập thơ ấy đều gắn liền, tương ứng với những chặng đường lớn của cách mạng Việt Nam. Có lẽ vì thế mà có người đã gọi thơ Tố Hữu là cuốn "biên niên sử bằng thơ của cách mạng Việt Nam". Nghĩa là cho đến nay, Tố Hữu đã hoàn chỉnh một phong cách thơ của mình, một cuộc đời thơ của mình.
"Việt Bắc” là một trong những tập thơ hay nhất của Tố Hữu. Tập thơ này chủ yếu viết về thời kỳ kháng chiến chống Pháp, trong đó "Việt Bắc" được xem là đỉnh cao của thơ Tố Hữu. Bài thơ là một bức tranh trữ tình mà hoành tráng, bao quát cả một diện lớn về thời gian suốt 15 năm "Nhớ khi kháng Nhật thuở còn Việt Minh”, trên một không gian là toàn bộ Việt Bắc, kéo tràn sang Tây Bắc. Bút của Tố Hữu ở bài thơ này tỏ ra rất dồi dào. "Việt Bắc” là một bài thơ dài, không phải đoạn nào viết cũng đều tay. Nhưng có những đoạn quả thật là đặc sắc mà ở đó người đọc thấy được vẻ đẹp của ngòi bút Tố Hữu
Ta về mình có nhớ ta
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hoà bình
Nhớ ai tiêng hát ân tình thuỷ chung
Đây là một trong nhưng đoạn như thể tất cả chỉ có 10 câu, tập trung nói đến một chủ đề. nhưng nó đa đạt đến sự toàn bích. Đoạn thơ này có thể chia làm hai phần: phần đầu gồm hai câu, nó như lời mở đầu đưa dẩy trong các cuộc hát giao duyên. Trong đó người con trai (người về xuôi” vừa ướm hỏi lòng người ở lại, vừa khầng định những tình cảm trong lòng mình. Phần sau gồm 8 câu chia thành 4 cặp lục bát ở mỗi cặp. cứ câu lục tả hoa thì câu bát tả người. Nó là một bức tranh tứ bình diễn tả hoa và người Việt Bắc trong bốn mùa bằng những nét đặc trưng nhất của miền đất này. Có thể nói, cảnh sắc thiên nhiên Việt Bắc tuy được mô tả rải rác trong cả bài thơ nhưng dường như nó dươc kết tinh vào đoạn này một cách hàm súc, cô đúc nhất.
Chúng ta biết bài thơ được viết theo hình thức hát đối đáp của dân gian. Hai câu thơ đầu, về chức năng đối đáp, là hai câu đưa đẩy để nối liền các mảng đề tài trong một cuộc hát. Đó là người con trai ướm hỏi người con gái:
Ta về mình có nhớ ta
Lời hỏi vẫn có cái giọng tình tứ, với cách xưng hô ta mình - mình ta. Nhưng quan trọng hơn vẫn là ở sự cao nhã trong tình cảm. Ta về chẳng biết mình có nhớ ta không, nhưng ngay cả khi mình không nhớ ta thì ta vẫn cứ nhớ mình. Mà nỗi nhớ mới duyên dáng và tế nhị làm sao:
Ta về ta nhớ những hoa cùng người.
Như vậy là người ra đi khẳng định tình cảm của mình bằng nỗi nhớ mà là nhớ về những gì đẹp nhất của Việt Bắc. Đó là hoa và người. Trong nỗi nhớ của người đi hai hinh ảnh này là đồng hiện, soi chiếu vào nhau. Hoa là thứ đẹp nhất của thiên nhiên, con người ta lại là "hoa của đất". Vì vậy, hễ nhớ đến người thì hiện bóng hoa, hễ nhớ về hoa thì hiển hiện hình người. Hoa và người không thể tách rời Mà nói với một người con gái, lại nói "hoa cùng người" thì đó chẳng phái là một lời đánh giá kín đao hay sao? Và như thế, chù đề của đoạn thơ đã được giới thiệu đó là hoa cùng người Việt Bắc.
Tranh tứ bình là một trong những loại hình rất phổ biến trong nghệ thuật trung đại. Nó thường là một bộ tranh gồm bốn bức mô tả bốn mặt của một đối tượng nào đấy Vì vậy, tư nó đã có tính hoàn chỉnh riêng. Thậm chí tự nó là một cách khái quát riêng, một thế giới riêng. Ta đã từng gặp nhưng bộ tứ bình như: tùng - trúc - cúc - mai, xuân - hạ - thu - đông (tứ quý), ngư – tiều - canh — mục. long - li - quy - phượng, cầm - kỳ - thi - hoạ. Trong thơ ca chúng ta cũng từng gặp rất nhiều, đó là cảnh "Trông bốn bể” trong Chinh phụ ngâm", đoạn "buồn trông" khi Kiều ở lầu Ngưng Bích, đoạn thơ mô tả bốn cảnh thuộc thời oanh liệt của con hổ trong "Nhớ rừng" cùa Thế Lữ Những bức tranh tứ bình này giúp cho nhà thơ mô tà được một cách toàn diện và thâu tóm những gì là đặc trưng nhất. Tố Hữu đã sử dụng lối vẽ tranh tứ bình khá nhuần nhuyễn trong nhiều bài, đoạn thơ này có thể xem là bộ tranh tứ bình tứ quý về "hoa và người" của 4 mùa Việt Bắc.
Mở dầu là một hình ảnh có tính khái quát, trong đó Việt Bắc hiện lên như một miền quê thật lặng lẽ:
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Gam màu cơ bàn của bức tranh này là màu xanh. Đó là một màu xanh mênh mông và trầm tĩnh của rừng già. Nó gợi ra hình ảnh một xứ sở êm đếm, lặng lẽ, tĩnh. Nhưng trên cái nền xanh ấy, chúng ta nhìn thấy hỉnh ảnh hoa chuối rừng bập bùng cháy như những bó đuốc. Ai đã biết, hoa chuối nở, sẽ thấy rằng tuy tác giả chi viết hai chữ " đỏ tươi" nhưng cũng đủ gợi cho chúng ta biết hoa chuối đã làm sáng lên cả một góc rừng. Thế là hoa chuối làm cho cảnh rừng trở nên sống động hơn. Đồng thời hình ảnh hoa chuối lại được tô điểm thêm những tia nắng ở câu thứ hai càng làm cho không khí vốn trầm mặc ở nơi này trở nên tươi sáng và linh động. Trên nền cành ấy, hình ảnh con người xuất hiện: "Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng Người đứng trên đinh đèo cao, ánh nắng chiếu vào lưỡi dao trên thắt lưng, loé sáng. Nó gợi được một tư thế vững chãi, tự tin của người làm chủ núi rừng Tố Hữu thường mô tả con người trong tư thế ấy. Trong bài "Lên Tây Bắc" tác giả có viết:
Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều
Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo
Núi không đè nổi vai vươn tới
Lá nguy trang reo với gió đèo.
Cũng là một hình ảnh ấy nhưng ở đoạn thơ trên, Tố Hữu phải viết bằng 4 câu thơ 28 chữ. Còn ờ bài Việt Bắc này dường như nhà thơ đã cô đúc vào 8 chữ. Nhà thơ không vẽ kỹ mà chi chấm pha vài nét song cũng đủ cho ta hình dung khá rõ về hình tượng. Vậy là. tương ứng với một cánh hoa là một dáng điệu người, mỗi dáng diệu toát lên một phẩm chất của người Việt Bắc
Bức tranh thứ hai:
Ngày xuân hoa nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Đến đây nền xanh trầm tỉnh đã nhường chỗ cho nền trắng tinh khiết của hoa mơ rừng. Hai chữ "trắng rừng" khiến cảnh rừng như bừng sáng. Phài nói rằng đây là một hình ảnh có sức ám ảnh lớn đối với hồn thơ Tố Hưu Việt Bắc trong nỗi nhớ của Tố Hữu dường như không thể thiếu dược sắc hoa này. Về sau, trong bài "Theo chân Bác", Tố Hữu đã viết:
Ôi sáng xuân nay, xuân 41
Trắng rừng biên giới nở hoa mơ
Bác về. Im lặng. Con chim hót
Thánh thót bờ lau vui ngẩn ngơ.
Trên nền cảnh ấy hiện ra hình ảnh người Việt Bắc trong một công việc thầm lặng: "Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang". Hai chữ "chuốt từng" gợi ra được dáng điệu cáầ mẫn, cần trọng và tài hoa. Không biết người đan nón kia gửi vào từng sợi giang nỗi niềm gì, ước mơ gì?
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình.
Trong những bức tranh trên, chúng ta mới chỉ thấy màu sắc, đường nét và ánh sáng. Đến đây chúng ta còn nghe thấy được âm thanh của rừng, đó là tiếng nhạc ve. Nhạc ve làm cho không khí trở nên xao động. Phải nói rằng trong các bức tranh ở đây thì Việt Bắc mùa hè là đặc sắc hơn cả. Trong câu thơ, chúng ta thấy dường như có một phản ứng dây chuyền chạy từ đầu dến cuối câu thơ. Ve kêu gọi hè đến, hè đến làm cho những rừng phách ngả sang màu vàng. Ai đã lên Việt Bắc, dễ thấy hỉnh ảnh kì lạ của những cánh rừng phách. Trong những ngày cuối cùng của mùa xuân, những cây phách vẫn là màu xanh, nụ hoa vẫn náu kín trong những kẽ lá. Nhưng khi những tiếng ve đầu tiên của mùa hè cất lên thì chúng nhất loạt trổ hoa vàng Chi có vài ba ngày mà những rừng phách đã lênh láng sắc vàng. Chữ "đổ” là một chữ tinh tế. Nó nhấn mạnh vào khía cạnh mau lẹ trong việc biến đổi màu sắc, đồng thời diễn tả nhưng trận mưa hoa vàng rừng phách mỗi khi có một luồng gió ào qua. Rõ ràng, gam màu đến đây đã thay đổi hẳn, sắc trắng đã nhường chỗ hắn cho sắc vàng. Dường như âm thanh đã làm đổi thay màu sắc. Trên nền cảnh ấy xuàt hiện một hình ảnh lao động đầy kiên nhẫn của một cô gai Việt Bắc: "Nhở cô em gái hái măng một mình". Hình ảnh này làm tóat lên dáng điệu chịu thương, chịu khó, hay lam hay làm. giàu đức hy sinh Bao bọc lên hình ảnh này dường như chúng ta thấy sự cảm thương kín đáo của người viết
Bộ tranh này kết thúc bằng bức tranh thu. Ba bức tranh trên là cảnh ngày, riêng bức này là cảnh đêm. Bức tranh vẽ ra những ánh trăng rọi qua vòm lá tạo thành một khung cành huvền áo: "Rừng thu trăng rọi hoà bình". Nó xui khiến ta nhớ đến một câu thơ cũng viết về đêm rừng Việt Bắc của Hồ Chí Minh: "Trăng Lồng cổ thụ bóng Lồng hoa". Đây đúng là khung cành trữ tình dành cho những cuộc hát giao duyên. Cho nên nó là cảnh cuối cùng: "Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung". Chữ "ai” là cách nói bóng gió, ám chỉ người đang hát cùng với mình, làm cho lời lẽ trở nên tình tứ hơn. Và qua tiếng hát chúng ta thấy được phẩm chất ân tình, chung thuỷ của người Việt Bắc.
Tóm lại, bốn bức tranh, bốn cảnh sắc, bốn dáng điệu. Tố Hữu đã thâu tóm được những gì là đặc trưng nhất của quê hương cách mạng. Điều thú vị là tất cả đều hiện lên trong điệp khúc nhớ thương. Những chữ "nhớ" đứng ở đầu câu tạo nên âm hưởng rất mặn mà, da diết của nỗi nhớ. Trong nỗi nhớ tất cả đều hiện lên lung linh hơn, huyền ảo hơn.
