Tiếng hát con tàu là một dấu mốc cho thấy hành trình từ thung lũng đau thương ra cánh đồng vui của hồn thơ Chế Lan Viên. Ra đời trong những năm tháng ở miền Bắc đang hồ hởi với công cuộc dựng xây cuộc sống mới, bài thơ thể hiện khát vọng hoà nhập của thơ ca, nghệ thuật, xúc cảm ở người nghệ sĩ với cuộc sống rộng lớn đang rộn rã trăm nơi ấy. Cảm hứng này thể hiện rõ trong khổ thơ:
Đất nước gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ dùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga
Người nghệ sĩ đã tìm thấy sự đồng vọng trong tiếng gọi của đất nước, của nhân dân. Tiếng gọi của đất nước, nhân dân ngoài kia đã trở thành tiếng lòng thôi thúc: Đất nước gọi ta hay lòng ta gọi? Ý nguyện lên đường, hoà vào cuộc sống mới được khẳng định dưới hình thức câu hỏi tu từ. Tự giác như thế, nhà thơ đồng thời cũng cảm nhận thấy rõ sự mong đợi, ngóng chờ của đất nước, nhân dân đối với nhiệt huyết của mình: Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ. Tình em, tình mẹ ở đây vừa là tình nghĩa của những con người cụ thể đã được nhà thơ nhắc đến ở phần trước bài thơ, vừa là hình ảnh mang ý nghĩa khái quát về nhân dân, những tình cảm của cuộc sống mới.
Cảm hứng của thi sĩ còn gắn với khát vọng lên đường, ra đi. Khi Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát - Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu, nhà thơ mong muốn con tàu - cũng chính là khát vọng lên đường, tiếng hát gọi từ cuộc sống - chắp cánh cho tâm hồn mình, mơ ước được bay lên cùng tiếng hát đang vang lên nơi nơi. Ngữ điệu mệnh lệnh, cầu khiến của hai câu thơ sau {Tàu hãy vỗ dùm ta đôi cánh vội - Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga) diễn tả cảm xúc say mê, háo hức khác thường. Chữ vội cho thấy sự hối hả của thời gian tương phản với trăm ga - chỉ không gian rộng lớn. Ra đi trong thời gian gấp gáp, không gian rộng lớn như thế, nhà thơ đã thực sự để hồn mình tự do trong niềm say mê cháy bỏng được hấp dẫn từ chính vẻ đẹp của cuộc sống mới.
Chế Lan Viên đã thể hiện chân thành khát vọng hoà nhập vào cuộc đời mới bằng những hình ảnh thơ giàu sức gợi cảm.
