Chinh phụ ngâm khúc là khúc ngâm của người phụ nữ có chồng ra trận. Cả một khúc ngâm dài như thế mà mỗi dòng thơ đều ánh lên vẻ đẹp kì ảo của ngôn từ.Vẻ đẹp ấy đã lấp lánh toả ánh hào quang suốt mấy trăm năm và đi vào lòng người đọc, neo đậu ở đó để tạo nên sức sống bền bỉ của tác phẩm.
Đoạn trích Sau phút chia li được coi là đoạn thơ tiêu biểu nhất của tác phẩm. Có thể nói, đọạn thơ thể hiện nghệ thuật ngôn từ điêu luyện, được đánh giá là tác phẩm bậc nhất trong lịch sử thi ca việt Nam xưa nay.
Ta hãy đọc đoạn thơ một lần nữa để có cái nhìn khái quát về nghệ thuật ngôn từ của nó:
Chàng thì đi cõi xa mưa gió
Thiếp thì về buồng cũ chiếu chăn
Đoái trông theo đã cách ngăn
Tuôn màu mây biếc, trải ngàn núi xanh.
Chốn Hàm Dương chàng còn ngảnh lại
Bến Tiêu Tương thiếp hãy trông sang
Bến Tiêu Tương cách Hàm Dương
Cây Hàm Dương cách Tiêu Tương mấy trùng.
Cùng trông lại mà cũng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?
Để diễn tả nỗi sầu bi thương dằng dặc của người chinh phụ, tác giả đã chọn thể thơ song thất lục bát có nhạc tính rất phong phú. cần phải có hình thức ấy, tình cảm ấy mới có thể mang hình thức một đợt sóng đi lên với hai câu thất, dừng lại ở câu lục ngắn gọn để toả ra trong câu bát dài nhất, rồi lại vươn lên trong một khổ mới, cứ thế đợt sóng tình cảm lên xuống ăn khớp với hình thức của ngôn ngữ (Phan Ngọc).
Tuy nhiên, chỉ thể thơ thôi chưa đủ để làm nên một kiệt tác. Chỉ có dưới ngòi bút tài hoa điêu luyện của người nghệ sĩ đã rất công dụng mài giũa ngôn từ mới làm nên giá trị đó. Đoạn trích gồm ba khổ thơ tương đương với ba đợt sóng sầu thương của người chinh phụ.
Ngay ở khỗ thơ đầu tiên, ta đã ngỡ ngàng trước sự tinh tế đến không ngờ của thi nhân:
Chàng thì đi cõi xa mưa gió
Thiếp thì về buồng cũ chiếu chăn
Đoái trông theo đã cách ngăn
Tuôn màu mây biếc, trải ngàn núi xanh.
Mở đầu khổ thơ là một hình ảnh tương phản: Chàng thì đi cõi xa mưa gió - Thiếp thì về buồng cũ chiếu chăn, đã tạo ngay được sự rung cảm của người đọc. Chàng thì đi - Thiếp thì về nghe sao nặng nề như chính tâm trạng nặng nề của cảnh chia li đau xót. Thêm vào đó là những từ ngữ cõi xa mưa gió - buồng cũ chiếu chăn đã gợi ra những cảnh tượng bi thương với bao cảm xúc và nỗi niềm. Chàng thì đi vào cõi xa vất vả, thiếp thì về với cảnh vò võ cô đơn. Sự ngăn cách đã là sự thật khắc nghiệt và nỗi sầu chia li nặng nề tưởng như đã bao trùm cả đất trời, cảnh vật. Để diễn tả cái mênh mông, cái tầm vũ trụ của nỗi sầu chia li, tác giả hạ tiếp một câu với những từ ngữ, hình ảnh thật gợi cảm: Tuôn màu mây biếc, trải ngàn núi xanh.
Sang khổ thơ thứ hai, vẫn là những thủ pháp như khổ một mà người đọc không thấy nhàm chán, trái lại càng thấy hứng thú hơn. Hình ảnh đối Chàng còn ngảnh lại - Thiếp hãy trông sang như chính cái nỗi oái oăm nghịch chướng của cảnh chia li. Đôi vợ chồng trẻ đâu có muốn xa nhau, cho nên hình bóng thân thương của người thân đã xa cách dằng dặc mà ánh mắt vẫn đau đáu dõi trông. Hình ảnh Chàng còn ngảnh lại - Thiếp hay trông sang được cộng hưởng thêm bởi những điệp ngữ rất độc đáo vô hình chung đã đưa nỗi sầu chia li đến độ tăng trưởng khôn cùng. Hình ảnh Chốn Hàm Dương - Bến Tiêu Tương là những hình ảnh ước lệ của văn chương cổ điển về khoảng cách không gian, khoảng cách không gian ấy được điệp lại hai lần Chốn Hàm Dương - Bến Tiêu Tương Bến Tiêu Tương -Cây Hàm Dương với một hình thức chuyển đổi táo bạo của thi nhân về cách nói địa danh (Chốn Hàm Dương thành Cây Hàm Dương, Bến Tiêu Tương thành Khói Tiêu Tương) tạo ra một giá trị diễn đạt thật đặc sắc. Mấy trùng không gian như chính mấy trùng cách ngân đau đớn, xót xa của đôi chinh phu - chinh phụ.
Đến khổ thơ thứ ba người đọc càng thêm ngỡ ngàng trước nghệ thuật ngôn từ ngày càng sắc sảo, điêu luyện của thi nhân. Sự xa cách đã lên đến đỉnh điểm. Người vợ trẻ về vò võ nỗi đau sầu muộn. Các câu thơ như những đợt sóng tâm tình lan xa, lan xa. Nỗi sầu chia li của người vợ đã đọng thành khối, đè nặng trái tim nàng.
Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?
Người ra đi - người ở lại. Ai cũng mang một nỗi buồn nhưng lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai? Câu hỏi xoáy vào tâm can người đọc và làm cho nỗi sầu thương như kéo dài miên man không dứt.
Đoạn trích thể hiện nỗi khát khao hạnh phúc của người chinh phụ một cách mãnh liệt. Bất cứ ai khi đọc Sau phút chia li đều thấy cảm thông sâu sắc. Và chỉ có tấm lòng đầy ắp tình yêu thương của nhà thơ mới có thể chia sẻ và diễn tả tâm trạng đặc sắc và xúc động đến thế.
